Jan Onufry Gorczyczewski, urodzony 9 czerwca 1751 roku w Lidzbarku, był znaczącą postacią w polskiej literaturze, pełniąc rolę zarówno poety, jak i tłumacza. Jego prace obejmowały także pedagogikę, co czyniło go kluczowym przedstawicielem kultury oświecenia w Polsce.
Gorczyczewski zmarł 9 października 1823 roku w Poznaniu, a jego twórczość pozostawiła niezatarty ślad w polskiej historii literackiej.
Życiorys
Jan Gorczyczewski, syn Krzysztofa, który piastował funkcję wiceprezydenta oraz był rajcą miejskim, oraz Marianny z Radomińskich, rozpoczął swoją edukację w kolegium jezuitów w Grudziądzu w latach 1760–1767. Po ukończeniu studiów, 10 września 1767 roku, wstąpił do nowicjatu w Krakowie. Następnie, w latach 1770–1773, kontynuował naukę filozofii w kolegium jezuitów w Kaliszu, gdzie uczestniczył w pełnym trzyletnim kursie nauk filozoficznych.
Po zakończeniu studiów pracował jako nauczyciel poezji w kolegium wschowskim, gdzie zastała go kasata zakonu jezuitów. W roku 1775, w Poznaniu, przyjął święcenia kapłańskie. Jego kariera edukacyjna szybko się rozwijała, gdyż Komisja Edukacji Narodowej zaprosiła go do nauczania w kaliskich szkołach, gdzie prowadził lekcje z historii powszechnej, prawa oraz nauki moralnej.
W 1783 roku uzyskał tytuł doktora, a w tym samym roku został profesorem w Szkole Wojewódzkiej w Kaliszu, jednocześnie obejmując funkcję prefekta szkół kaliskich. W 1785 roku awansował na prorektora, a w 1803 na rektora tych szkół. Jako członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, które dołączył w 1805 roku, pełnił istotną rolę w kręgach intelektualnych. W 1807 roku został członkiem kaliskiej Izby Administracyjnej oraz w latach 1807–1809 zasiadał w tamtejszym Sądzie Apelacyjnym jako sędzia.
W wrześniu 1812 roku został powołany do nadzoru nad szkołami w Poznaniu, a z kolei od czerwca 1809 do lipca 1812 roku pełnił obowiązki rektora tamtejszego gimnazjum, gdzie walczył o zachowanie polskiego charakteru placówki, aczkolwiek został wkrótce zwolniony ze swojego stanowiska. Ostatecznie, w 1814 roku, Gorczyczewski objął funkcję cenzora czasopism oraz książek publikowanych w departamencie poznańskim.
Twórczość
Jan Gorczyczewski był utalentowanym twórcą, który w swoim dorobku zawarł wiele istotnych dzieł literackich. Jego prace obejmowały tłumaczenia oraz teksty oryginalne, a jednym z jego najbardziej znanych przedsięwzięć było przetłumaczenie satyr Nicolaisa Boileau Despréaux. Warto zwrócić uwagę na różnorodność tematów i form, które reprezentował w swoich utworach.
Ważniejsze utwory
Wśród najwięcej docenianych dzieł Gorczyczewskiego wyróżniają się następujące:
- Wiersz na powrót z funkcji marszałkowskiej trybunału koronnego J. W. Imci P. K. Nałęcz Kęszyckiego, kasztelana kaliskiego, starosty mosińskiego, rusowskiego etc., orderów polskich kawalera, brak miejsca wydania (1781),
- „Gotowalnia sentymentalna”, opublikowana w Nowym Pamiętniku Warszawskim, t. 14 (1804), s. 241-248; wydania następne: Przekłady poz. 1; Twórczość poz. 3; przedr. P. Hertz w: Zbiór poetów polskich XIX w., księga 1, Warszawa 1959,
- Poezje przekładane i własne, tom 1-2, Warszawa 1818; w skład tomów wchodzi: Krótka wiadomość o życiu, charakterze i pismach Mikołaja Boalo Despro; Przekłady poz. 1; Twórczość poz. 2 – w tomie 2: Przekłady poz. 2-4; Odpis… Chrzanowskiemu; Z okoliczności śmierci ks. Karpińskiego; Anakreontyk ks. Kazimierza Choszkiewicza do ks. J. Gorczyczewskiego; Odpis… na anakreontyk; List do Chrzanowskiego przy odebraniu od niego pochwały satyr (przedr. P. Hertz w: Zbiór poetów polskich XIX w., księga 1, Warszawa 1959),
- Na jubileusz księstwa 50-letniego (wiersz), brak miejsca i roku wydania, początek XIX wieku.
Gorczyczewski publikował również krótsze utwory w wielu periodykach, takich jak: Mrówka Poznańska (1822), Nowy Pamiętnik Warszawski (1801-1805), Pamiętnik Warszawski (1817) oraz Tygodnik Wileński, gdzie jego prace ukazały się prawdopodobnie w roku 1804, nr 9.
Przekłady
Do najważniejszych przekładów Gorczyczewskiego należą:
- Nicolas Boileau Despréaux: Satyry Boala Despro, z przystosowaniem ich do polskich realiów, cz. 1-2, Warszawa 1805 (z przedmową: Tłumacz do czytelnika; na końcu tomiku: Przekłady poz. 2); wydania następne: Twórczość poz. 3, t. 1 (satyra II dedykowana I. Krasickiemu),
- Nicolas Boileau Despréaux: Listy M. Boalo, wyd. zobacz: Twórczość poz. 3, t. 2,
- A. Pope: List… do Arbuthnota o natrętnych rymakach i paszkwilantach, wyd. zobacz: Twórczość poz. 3, t. 2; fragmenty przedr. Zdzisław Skwarczyński: W szkole sentymentalizmu, „Tygodnik Wileński” z 1804 r., Łódź 1958, Łódzkie Towarzystwo Naukowe Wydział I, nr 34, s. 49,
- J. Delille: Listy (O zbytku; O pielgrzymce, czyli widzeniu obcych krajów); Dytyramb o nieśmiertelności duszy, wyd. zobacz: Twórczość poz. 3, t. 2,
- G. L. Buffon: „O starości i śmierci”, opublikowane w Mrówce Poznańskiej 1822,
- B. Fontenelle: „O szczęścu”, opublikowane w Mrówce Poznańskiej 1822,
- P. M. Vergilius: Skotopaski, Wrocław 1822 (tekst w języku polskim i łacińskim).
Rękopisy Gorczyczewskiego, zawierające m.in. niepublikowane utwory, są przechowywane w kilku archiwach, w tym: Archiwum Kapitulnym w Gnieźnie, Państwowym Archiwum w Poznaniu (akta szkoły kaliskiej, Prefektury Poznańskiej, Izby Edukacyjnej), Archiwum Kapitulnym w Poznaniu, Archiwum Prowincji Małopolskiej S. J. w Krakowie oraz Archiwum Oświecenia Publicznego w Warszawie.
Przypisy
- T. 4: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966 r., s. 480.
- Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa 1981 r., s. 212.
Oceń: Jan Gorczyczewski